Nông nghiệp đóng vai trò cốt lõi trong phát triển kinh tế và ổn định xã hội ở Việt Nam, đặc biệt là tại các khu vực nông thôn. Đối với tỉnh Gia Lai, một tỉnh miền núi với dân số phần lớn sống dựa vào nghề nông, ngành trồng trọt không chỉ tạo nguồn thu nhập quan trọng mà còn góp phần cải thiện đời sống, tạo nền tảng cho kinh tế địa phương. Với điều kiện tự nhiên phong phú và đất đai rộng lớn, Gia Lai đã phát triển nền nông nghiệp trồng trọt khá toàn diện, đặc biệt chú trọng đến các cây trồng ngắn ngày. Từ năm 2019 đến 2023, ngành trồng trọt đã đạt nhiều thành tựu, nhưng cũng đối mặt với thách thức từ biến đổi khí hậu, dịch bệnh, cơ sở hạ tầng thiếu đồng bộ, đòi hỏi chiến lược quản lý nhà nước phải được củng cố để phát triển bền vững.
Lưu Hồng Tuấn Anh, thạc sĩ ngành Quản lý kinh tế và hiện đang công tác tại Trường Đại học Đông Á, là một người con của mảnh đất Gia Lai. Với lòng nhiệt huyết dành cho quê hương, anh luôn trăn trở trước những vấn đề trong lĩnh vực nông nghiệp, nhận thấy cả tiềm năng và khó khăn mà tỉnh đang gặp phải. Tuấn Anh đã dồn nhiều tâm huyết vào nghiên cứu phát triển ngành trồng trọt, tìm kiếm các giải pháp bền vững, không chỉ để cải thiện đời sống bà con nông dân mà còn để đóng góp vào sự ổn định và phát triển kinh tế địa phương.
Thành tựu đáng chú ý của nông nghiệp trồng trọt tại Gia Lai
Trong những năm qua, Gia Lai đã gặt hái được nhiều kết quả nổi bật trong việc phát triển lĩnh vực trồng trọt. Tính riêng năm 2023 giá trị sản xuất trong trồng trọt ước tính đạt 26.965 tỷ đồng, đạt tỷ trọng 80,36% trong cơ cấu ngành nông nghiệp. Tổng diện tích gieo trồng năm 2023 ước đạt 587.199 ha, đạt 102,98% kế hoạch (KH), tăng 15.866,78 ha so với cùng kỳ năm trước. Tổng diện tích cây hàng năm là 318.918,4 ha trong đó: Diện tích cây lương thực ngắn ngày, chủ yếu là lúa và ngô, đạt 114.746 ha, đạt 103,61% KH chiếm tỷ lệ lớn trong sản xuất nông nghiệp của tỉnh. Tổng sản lượng lương thực có hạt ước tính đạt 626.540 tấn, tăng 3,2% so với cùng kỳ, riêng sản lượng lúa cả năm đạt 402.129 tấn giúp cung cấp đủ nhu cầu tiêu dùng trong tỉnh và đóng góp vào an ninh lương thực quốc gia.
Các loại cây tinh bột có củ cũng phát triển mạnh với diện tích trồng đạt 85.241 ha, đạt 101,72% KH. Những loại cây ngắn ngày này không chỉ đáp ứng nhu cầu nội địa mà còn góp phần vào xuất khẩu, đặc biệt là cây sắn với sản lượng đạt hơn 1,6 triệu tấn.
Ngoài ra, Gia Lai cũng đẩy mạnh việc trồng các loại cây thực phẩm khác như rau màu và đậu các loại, với tổng diện tích ước tính đạt 54.163 ha năm 2023. Các loại cây trồng này đã góp phần ổn định thu nhập cho nông dân, đặc biệt là ở các vùng sản xuất quy mô nhỏ, giúp tăng cường đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp.
Đối với ngành trồng trọt nói chung trong năm 2023, Tỉnh đã chuyển đổi 7.105,29 ha sang các cây trồng có hiệu quả kinh tế cao hơn. Trên địa bàn tỉnh có 48.416,5 ha diện tích cây trồng ứng dụng công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước; Có khoảng 255.668,4 ha cây trồng các loại sản xuất theo hướng tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, 4C, Organic, Rainforest Alliance, FLO. Đến nay toàn tỉnh đã được cấp 212 mã số vùng trồng với tổng diện tích 9.336,61 ha và 34 mã số cơ sở đóng gói với tổng công suất đóng gói khoảng 1.395 – 1.545 tấn quả tươi/ngày,… Các số liệu trên chứng minh sản xuất nông nghiệp đang chuyển dịch theo chiều sâu, nâng cao giá trị, nhất là định hướng sang xuất khẩu.
Thách thức trong quản lý nhà nước về trồng trọt
Mặc dù đạt được nhiều thành tựu, ngành trồng trọt tại Gia Lai vẫn đang phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức lớn. Một trong những thách thức hàng đầu là cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất nông nghiệp còn yếu, đặc biệt là hệ thống thủy lợi và giao thông nông thôn. Hệ thống kênh mương, đê điều phục vụ tưới tiêu chưa được đầu tư đồng bộ, dẫn đến tình trạng thiếu nước tưới vào mùa khô và ngập úng vào mùa mưa. Giao thông nông thôn còn gặp nhiều khó khăn, làm gia tăng chi phí vận chuyển nông sản và giảm sức cạnh tranh trên thị trường.
Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu đang tác động mạnh mẽ đến ngành trồng trọt tại Gia Lai, gây ra nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt và sâu bệnh. Điều này làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng cây trồng, đồng thời tăng chi phí sản xuất. Các dịch bệnh cây trồng như sâu đục thân và rầy nâu vẫn diễn biến phức tạp, đòi hỏi công tác bảo vệ thực vật và quản lý dịch bệnh phải được chú trọng.
Quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún cũng là một vấn đề lớn của ngành trồng trọt tại Gia Lai. Hầu hết các nông hộ có diện tích canh tác nhỏ, thiếu sự liên kết trong sản xuất và tiêu thụ nông sản. Điều này làm giảm khả năng tiếp cận thị trường lớn và giảm hiệu quả sản xuất, khó khăn trong việc áp dụng công nghệ mới và tiêu chuẩn chất lượng quốc tế.
Quy mô sản xuất nhỏ lẻ và manh mún đang là một thách thức lớn đối với ngành trồng trọt tại Gia Lai. Đa phần các hộ nông dân có diện tích canh tác nhỏ, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các khâu trong chuỗi giá trị, từ sản xuất đến tiêu thụ. Điều này dẫn đến hiện tượng “được mùa mất giá, được giá mất mùa”, xuất phát từ sự phụ thuộc quá mức vào hệ thống thương lái. Khi sản lượng đạt cao trong các mùa vụ, do không có liên kết tiêu thụ ổn định và thiếu sự dự báo chính xác về nhu cầu thị trường, giá nông sản thường giảm mạnh. Ngược lại, khi nhu cầu tăng cao, đặc biệt trong các thời điểm khan hiếm nguồn cung, nông dân không kịp thời đáp ứng sản lượng, dẫn đến tăng giá nhưng lợi nhuận thực tế lại không cao.
Việc thiếu thông tin thị trường và sự phụ thuộc vào thương lái đã tạo ra sự bất ổn trong thu nhập của nông dân, hạn chế khả năng đầu tư vào nâng cao chất lượng và áp dụng các công nghệ tiên tiến. Tình trạng này còn làm giảm khả năng tiếp cận các thị trường quy mô lớn, đặc biệt là các thị trường yêu cầu cao về tiêu chuẩn chất lượng như VietGAP, GlobalGAP. Sự không ổn định trong chuỗi cung ứng nông sản cũng khiến ngành trồng trọt khó triển khai hiệu quả các biện pháp ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại và tăng cường liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị, cản trở sự phát triển bền vững của ngành.
Ngoài ra, công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực trồng trọt tại Gia Lai vẫn còn nhiều hạn chế. Việc triển khai các chính sách hỗ trợ nông dân về vốn, giống, kỹ thuật còn chậm trễ, dẫn đến nhiều nông dân chưa tiếp cận được các nguồn lực cần thiết để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Đồng thời, công tác quy hoạch vùng sản xuất chưa được thực hiện đồng bộ, dẫn đến sự phát triển không đều giữa các vùng trong tỉnh.
Định hướng và giải pháp phát triển bền vững
Để khắc phục những hạn chế và thách thức trong thời gian tới, Tỉnh Gia Lai đã và đang tiếp tục thực hiện mạnh mẽ việc tái cơ cấu ngành nông nghiệp giai đoạn 2021-2025 với các tiêu chí và cách làm cụ thể, đồng bộ trong công tác quản lý nhà nước, đặc biệt trong việc quy hoạch và phát triển ngành trồng trọt theo hướng bền vững.
Đẩy mạnh việc thay thế các cây trồng có hiệu quả kinh tế thấp bằng những loại cây trồng có giá trị cao hơn; ưu tiên phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, đưa vào sản xuất các giống cây mới với đặc tính ưu việt, đáp ứng tốt nhu cầu của thị trường. Đồng thời, thực hiện hiệu quả việc liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị đối với các cây trồng chủ lực như lúa, ngô, khoai lang… Trong đó, đẩy mạnh việc liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi cho các hình thức hợp tác xã và chuỗi giá trị sản xuất, việc này không chỉ giúp nâng cao khả năng tiếp cận thị trường mà còn tăng cường sự chủ động của nông dân trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Cùng với đó việc khuyến khích sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp trong chuỗi sản xuất và kinh doanh nông sản là một yếu tố quan trọng để thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành. Các doanh nghiệp không chỉ đóng vai trò hỗ trợ về công nghệ, vốn và đầu ra, mà còn tạo động lực mạnh mẽ trong việc mở rộng thị trường, cải thiện chất lượng sản phẩm và gia tăng giá trị cho chuỗi cung ứng nông sản. Sự tham gia của doanh nghiệp trong chuỗi giá trị giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất, đồng thời tạo ra cơ hội mới cho nông dân tiếp cận thị trường lớn hơn, chuyên nghiệp hơn, góp phần thúc đẩy sự phát triển toàn diện và bền vững cho ngành trồng trọt
Công tác bảo vệ thực vật cũng được tăng cường, bao gồm việc kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học, nhằm bảo vệ sức khỏe cây trồng và môi trường. Việc phát triển các biện pháp canh tác hữu cơ, sử dụng phân bón hữu cơ và ứng dụng công nghệ sinh học trong bảo vệ thực vật cũng là những hướng đi quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững.
Tập trung đầu tư vào việc nâng cấp cơ sở hạ tầng nông nghiệp, đặc biệt là hệ thống thủy lợi và giao thông nông thôn, tiếp tục làm việc với các đơn vị thuộc Bộ Nông nghiệp và PTNT để tham mưu xử lý vấn đề vùng tưới công trình thủy lợi Ia Mơr, triển khai thi công dự án thủy lợi Ia Thul… Điều này sẽ giúp nâng cao năng lực sản xuất và giảm thiểu rủi ro do biến đổi khí hậu.
Ngoài ra, việc nâng cao trình độ quản lý và năng lực chuyên môn cho các cán bộ quản lý nhà nước cũng được coi là một trong những yếu tố then chốt trong việc đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp. Tỉnh đã và đang triển khai các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ nhằm khuyến khích nông dân ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp, từ đó nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Đồng thời, công tác kiểm tra và giám sát việc thực thi các chính sách và quy định pháp luật trong lĩnh vực trồng trọt cũng được tăng cường, nhằm đảm bảo các chính sách hỗ trợ được triển khai hiệu quả và đúng đối tượng, qua đó góp phần vào việc phát triển nông nghiệp một cách toàn diện và bền vững.
Tổng kết
Ngành trồng trọt tại Gia Lai đang bước vào một giai đoạn phát triển mới với nhiều cơ hội và thách thức. Để đạt được sự phát triển bền vững, cần có sự đổi mới mạnh mẽ trong công tác quản lý nhà nước, đặc biệt là việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng, nâng cao chất lượng sản phẩm và tạo điều kiện thuận lợi cho nông dân phát triển. Với những giải pháp đồng bộ và sự nỗ lực từ các cấp chính quyền, ngành trồng trọt tại Gia Lai hoàn toàn có thể tiếp tục phát triển mạnh mẽ, góp phần nâng cao đời sống nông dân và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của tỉnh.
Lưu Hồng Tuấn Anh
Tác Giả
Thạc sĩ Lưu Hồng Tuấn Anh ngành Quản lý kinh tế, công tác tại Trường ĐH Đông Á
Tài liệu tham khảo
– Lưu Hồng Tuấn Anh. (2023). Luân văn Quản lý nhà nước về lĩnh vực trồng trọt trên địa bàn tỉnh Gia Lai.
– Niên giám thống kê tỉnh Gia Lai (2023). Báo cáo tình hình thực hiện nhiệm vụ năm 2023 kế hoạch năm 2024 của Sở NN&PT NN tỉnh Gia Lai.